Anemija, ili malokrvnost predstavlja stanje u kome je smanjena masa eritrocita u krvi, praćeno smanjenjem koncentracije hematokrita i hemoglobina ispod donje granice 95% referentnog intervala za izabrani pol, godine, rasu.

Šta je anemija?
Hemoglobin je protein, koji predstavlja značajan sastavni dio eritrocita, zbog svoje uloge da vezuje i prenosi kiseonik od pluća do tkiva i organa, od kojih su naročito važni srce, mozak i mišići, te je shodno tome hipoksija tkiva i organa, osnovna poslijedica anemije.

Uzroci pojave anemije
Prema etiologiji, odnosno uzroku, anemije možemo podeliti na 3 velike grupe:

• anemije nastale usljed gubitka krvi
• anemije nastale usljed nedovoljnog stvaranja eritrocita
• anemije nastale usljed pojačane razgradnje eritrocita (hemolitičke anemije)

Pored etiološke podjele anemija, značajno je pomenuti i podjelu anemija prema morfologiji eritrocita, o čemu nam daje informaciju eritrocitna konstanta, koja predstavlja srednju ili prosječnu zapreminu eritrocita MCV (mean cell volume):

• mikrocitne anemije (mcv <80 fl)
• normocitne anemije (mcv 89-95 fl)
• makrocitne anemije (mcv>95 fl)

Na osnovu srednje vrednosti hemoglobina u eritrocitu (MCH), anemije se mogu podeliti na normohromne i hipohromne.

Faktori rizika
Faktori rizika koji mogu uticati na razvoj anemija su:

• stalni gubitak željeza iz organizma, čestim i neprimjetnim krvarenjima, tj.hroničnim krvarenjima.

Najčešća hronična krvarenja su krvarenja iz ženskih polnih organa, kod žena u reproduktivnoj fazi života, a ta krvarenja su menoragije (produženo menstrualno krvarenje, obilnije) ili metroragije, odnosno krvarenja izvan menstrualnog ciklusa, npr.usled prisustva benignih ili malignih tumora, zapaljenja ženskih polnih organa.

Druga grupa hroničnih krvarenja, koja mogu dovesti  do anemija su krvarenja iz gastrointesninalnog trakta (npr.ulkus duodenuma i jednjaka, karcinomi želuca i creva, polipi želuca i crijeva..)

• operacije
• prijevremeno rođena djeca
• povećana potreba za željezom (trudnoća, laktacija, djeca u periodu rasta i razvoja)
• nutritivni faktori-nedovoljan unos i/ili apsorpcija željeza, folata, vitamina B12
• hronične bolesti (bubrezi, jetra, endokrine bolesti, maligniteti)

Simptomi anemija

• malaksalost
• zamaranje
• vrtoglavica
• zujanje u ušima
• glavobolja
• gubitak apetita
• lupanje srca
• poremećaj menstruacije
• bledilo kože vidljivih sluzokoza
• osjećaj hladnoće ruku i nogu

Dijagnostika

Pristup dijagnostici anemija zasniva se na simptomima, kliničkom nalazu i rezultatima laboratorijskih analiza. Laboratorijske analize koje se koriste za dijagnozu anemija jesu hematoloske analize i spečificne biohemijske analize :

• kompletna krvna slika
• periferni razmaz krvi
• odrešivanje broja retikulocita
• željezo,UIBC,TIBC
• transferin
• feritin
• sTfr
• vitamin B12
• folna kiselina
• antitela na unutrašnji faktor i parijetalne ćelije želuca
• ukupan i direktan bilirubin
• haptoglobin
• LDH-laktatdehidrogenaza

Interpretacija rezultata

Od hematoloških analiza koje se koriste za dijagnostiku anemija treba najpre uraditi:

1. Kompletnu krvnu sliku, koja nam daje uvid u osnovne dijagnostičke parametre bitne za prepoznavanje poremećaja eritrocitne loze, a to su:

• odredjivanje broja eritrocita(crvenih krvnih zrnaca)-RBC,
• odredjivanje hematokrita HCT(odnos zapremine eritrocita prema zapremini pune krvi),kao i
• eritrocitnih konstanti - MCV (srednji volumen eritrocita), MCH (srednja količina hemoglobina), MCHC (srednja koncentracija hemoglobina u eritrocitu).

Povišene vrijednosti MCHC se mogu naći u veoma teškoj dehidrataciji i ponekad sferocitozi. Rezultat krvne slike daje uvid i o broju leukocita (WBC), kao i broju trombocita (PLT).

1. Odredjivanje broja retikulocita(tzv.mladih eritrocita) u perifernoj krvi odgovara nivou produkcije eritrocita u kostnoj srzi. Nizak broj retikulocita u anemiji govori o nedovoljnoj eritrocitopoezi. Davanje željeza u sideropenijskoj anemiji ili B12, odnosno folne kiseline u megaloblastnoj anemiji, praceni su porastom retikulocita koji obicno dostize vrhunac izmedju 5. i 7.dana(retikulocitna kriza). Stalna retikulocitoza je bitna karakteristika hemoliticke anemije.

Biohemijski testovi koji se koriste u laboratorijskoj dijagnostici anemija ukljucuju:

1. Odredjivanje nivoa željeza-nedostatak željeza dovodi do pojave sideropenijske anemije. Najbitniji uzroci nedostatka željeza su nedovoljno unosenje željeza hranom, poremećaj apsorpcije željeza u organima za varenje, povećano gubljenje željeza i povećane potrebe organizma za željezom. Broj eritrocita u sideropenijskoj anemiji obično nije izuzetno snižen, ali hemoglobin i hematokrit mogu biti veoma niski. Sve 3 eritrocitne konstante (MCV, MCH, MCHC) su snižene. Sideropenijska anemija je vrlo česta među djecom koja su u periodu rasta i razvoja, ženama u reproduktivnoj fazi života i među trudnicama.
2. Pored osnovnih hematoloških parametara u dijagnostici sideropenijske anemije, znaćajni su i pregled razmaza periferne krvi, određivanje serumskog željeza, nezasićenog i ukupnog transferina (UIBC i TIBC), izračunavanje procenta zasićenja transferina, određivanja feritina u serumu.
3. Transferin predstavlja transportni plazmatski protein željeza, koji se stvara u jetri i prenosi željezo, koji se stvara u jetri do koštne srži i do tjelesnih skladišta. Obično se transferin mjeri indirektno preko ukupne količine željeza koju on može da veže - TIBC(total iron binding capacity), pri čemu je samo jedna trećina cirkuliseg transferina vezana za željezo. Upravo to željezo vezano za transferin se i određuje kao serumsko željezo. Nezasiceni kapacitet za vezivanje željeza UIBC (unsaturated iron binding capacity) jeste ona kolicina dodatnog željeza koju transferin moze vezati, osim one kolicine koju je vec vezao.Veoma koristan nacin izrazavanja odnosa  vrednosti serumskog željeza i celokupnog transferina je izracunavanje procenta zasicenja transferinom. Vrednosti ispod 15 procenata zasicenja transferinom se mogu naci kod osoba sa sideropenijskom anemijom i u kasnoj trudnoci, kao i u inflamaciji i malignitetu. Povecan procenat zasicenja transferinom nalazi se u hronicnom ostecenju jetre, nefrotskom sindromu, talasemiji, hemosiderozi, hemolitickoj i posthemoragijskoj anemiji.
4. Feritin je protein koji je pokazatelj nivoa željeza koje se skladisti u organizmu. Kada su kolicine dostupnog željeza nedovoljne, oslobadja se iz feritina, zaliha željeza se smanjuje, te nivo feritina opada.Visok nivo feritina, nastaje usled toga kada organizam dovodi do povecanog talozenja željeza, sto moze ukazati na bolest jetre, hemohromatozu, upalna stanja jer je feritin pozitivan reaktant akutne faze, kao i neki oblici tumora.
5. Preuzimanje željeza od transferina zahteva vezivanje za transferinske receptore na povrsini celiji(Tfr). Solubilni transferinski receptor-sTfr je u porastu kod pacijenata sa anemijom zbog deficita željeza.

Status željeza se može sagledati mjerenjem feritina u serumu, kao pokazatelj rezervi željeza, kao i sTfr-a, kao pokazatelja funkcionalnog deficita željeza.

1. Megaloblastne anemije odlikuje megaloblastni tip sazrevanja celija eritrocitne loze, koje se javljaju usled nedostatka ili smanjene apsorpcije vitamina B12 i folne kiseline, a veoma mali broj ovih anemija je posledica stecenog ili naslednog poremecajaa sinteze DNK.

Najčešći oblik megaloblastne anemije je perniciozna anemija, koja je uslovljena nedostatkom vitamina B12, koji se javlja usled nedostatka unutrašnjeg faktora koji se luči u sluzokozi čeluca i vezuje za vitamin B12, da bi došlo do apsorpcije. Uzrok nedostatka unutrašnjeg faktora je hronični atroficni gastritis, koji je autoimune patogeneze, koja dovodi do stvaranja 2 vrste specifičnih antitela kod oboljelih: antiparijetalnih antitela i antitela na unutrašnji faktor.

Vitamin B12 se unosi hranom životinjskog porijekla, dok su glavni izvori folne kiseline namirnice biljnog porojekla poput špinata, graška, graha, kelja, soje, zelene salate, avokada, a može se naći i u iznutricama. Deficit folne kiseline  je nešto češći zbog velikih dnevnih potreba, a malih rezervi u organizmu.

Hemolizna anemija je poremećaj koji karakterise skraćen životni vijek eritrocita u organizmu, uslovljen patološkom hemolizom eritrocita. Hemoliznu anemiju karakteriše povišena koncentracija nekonjugovanog bilirubina (indirektna hiperbilirubinemija), snižena koncentracija haptoglobina (proteina koji vezuje hemoglobin koji se oslobađa tokom hemolize eritrocita), a uslijed povećanog izlucivanja bilirubina putem žuci, dolazi do povećane količine žućnih boja u stolici (urobilinogen,urobilin), a u mokraći je prisutna urobilinogenurija. Kada povećano oslobađanje hemoglobina iz raspadnutih eritrocita bude veće od kapaciteta haptoglobina i hemopeksina sa kojima se vezuje, nastaje izlučivanje hemoglobina mokraćom-hemoglobinurija.

Prilikom hemolizne anemije se registruju i povisene vrednosti LDH (enzima laktat dehidrogenaze), a bitna karakteristika hemoliznih anemija je i retikulocitoza.

Liječenje anemija

Pristup lecenju anemija zavisi od tipa anemije, uzroka anemije, kao i od tezine novonastale anemije, te shodno tome u lecenju anemije mogu biti ukljuceni lekar opste prakse, hematolog, internista, gastroeneterolog, ginekolog, nefrolog, reumatolog.  Ako pacijent ne dolazi iz ustanove u kojoj se već leči, nakon razgovora sa stručnim konsultantom Aqualab-a upucuje se u poliklinike i ordinacije Family medica koje rade u sklopu ovog sistema.

Napisao: Jasmina Savin
Diplomirani farmaceut-medicinski biohemicar